Etapa bi mendi multzo garrantzitsuen artean igaroko da; baso zabalak ikusiko ditugu. Irati eta Arbailleta Euskal Herriko birikak dira. Burdinkurutzeta mendi-lerrotik abiatuko gara, Iratin, eta Eskalerako gailurrak zeharkatuko ditugu, Aransus mendi-lerrora iristeko, Behe Nafarroaren eta Zuberoaren tartean zehar. Ahuzkiko bainuetxe zaharren ondotik igaro, eta Arbailletako mendi multzo kareharritsuan barna jarraituko dugu; baso itxia zeharkatu eta Biduze ibaiak eginiko arraildura sakonean behera jaitsiko gara, Arlara iristeko.

Oharra
Ezarritako orduak ibil-denborei dagozkie, atsedenak kontuan hartu gabe.

Burdinkurutzeta mendi-lerroan gaude; Behe Nafarroatik Iratiko naturgunera sartzeko atea dugu. Iparraldean Mendibel tontor malkartsuaren malda belazetsuak dauzkagu, Ilhunatze haranera jaisten direla. Errepidearen ezkerretara dagoen bide seinalerik gabeko bat hartuko dugu, gainik gain, belazez. Malda gogor bat igo, eta, gainera iristean, hegoaldetik gailurren ertzetik igaroz Mendibele edo Mendibeltzako gailur nagusira helduko gara (1411m). Ikuspegia Ahuzki eta Arbailletaraino zabaltzen da iparraldera, Behorlegi tontorra ezkerretaraxeago dugula. Tartean Ilhunatze harana dago, 1000 metro beherago, belazez estalitako malda gogorrekin. Hegoaldera, berriz, Okaberen gerri leunak basoz estalita ikusiko ditugu. Ekialdera, ertz belazetsua dugu, Artanolatzeko muino biribila nabari dela; horrantz joko dugu.

Belazean aurrera joan, eta ipar-ekialdera harkaitz batzuk ikusiko ditugu. Harkaitz artetik jaitsiko gara, gutxi nabarmentzen den bide batean zehar, eta laster helduko gara hurrengo mendi-lerrora. Hurrengo muinoa hegoaldetik inguratu, eta hurrengo mendi-lerrotik hego-ekialderantz igoko gara, mendiaren gerrian zehar, hurrengo gailurra iritsi arte, Txardeka (1440m). Ikuspegi zoragarria dago berriro ere, batez ere Ilhunatze haranera. Hurrengo mendi-lerrora jaitsiko gara; Burkidoi du izena; hor dago probintzien arteko muga, iparralderantz: Behe Nafarroa atzean utzi eta Zuberoako lurrean sartzera goaz.

Artanolatze iparraldetik inguratzen duen bidea alde batera utzi, eta hego-ekialdeko malda leunetan gora joango gara, gailurra jo arte.

Artanolatze edo Atarranolatze (1530m) Eskalerako gailurrik altuena da; Miguel Angulo idazle eta mendizaleak dioenez, Euskal Pirinioetako ikuspegirik eder eta zabalenetakoa ikusten da hortik, batik bat Zuberoa aldera eta Orhi handira (2017m). Euskal Herriko eta Aragoiko Pirinioetako gailurrik handienak ikus ditzakegu.

Bidezidor belazetsuan barna jaitsiko gara LepoTtipia (1422m) mendi-lerroraino; Artanolatzeren eta Eskalerako azken gailurren tartean dago; bertakoek Harsudurra (1472m) ere esaten diote. Oso denbora gutxian igoko gara gailurrera, eta Belozkare nahiz Bostmendietako ertzen parajeekin goza ditzakegu begiak. Ertz hori Atarratzeraino jaisten da, Zuberoaren bihotzeraino. Hegoaldean, Bagargiak mendi-lerroko gune turistikoa dugu, Iratiko Txaletak izeneko lekua, ipar-eskia egiteko negugune eta guzti, basoz inguraturik.

LepoTtipia mendi-lerrora itzuliz, GR-10eko arrasto zuri-gorriak hartuko ditugu, ipar-ekialdera, bide polit batean zehar; Zuberoaren eta Behe Nafarroaren arteko mugara goaz berriro. Harrizko maila batzuk igaroko ditugu; beharbada, hortik datorkio Eskalera izen hori. Gain belazetsu batera iritsiko gara, eta han asfaltozko artzain-pista bat topatuko dugu; Bagargiak mendi-lerroa eta Ahuzkiko belardiak lotzen ditu bide horrek. GR-10eko arrastoak eskuinetara doaz, Belozkareko gailurretara; alde batera utziko ditugu. Asfaltozko pistan barna iparrera joko dugu; ezkerrera bihurgune itxi bat egiten duenean, gaineko belazetik joango gara, ehizagune bateraino. Ehizagunearen lerroari jarraituz, baso batean sartuko gara, lerro hori utzi gabe, eta Aransus mendi-lerrora iritsiko gara.

Mendebaldetik Behe Nafarroara (Ilhunatze) eta Ekialdetik Zuberoara (Altzai) doazen haranen elkargunea dugu. Guk iparraldera joko dugu oso ondo bereizten ez den bide bat hartuta, eta Aransus bordaren eskuinaldetik igaroko gara. Ezkerretara bide bat ikusiko dugu, ipar-mendebaldera, errepidetik oso gertu; hura hartu behar dugu. Bide horretan gora joan, eskuinera pixka bat egin eta hurrengo gainalde belazetsuan barrena joango gara, ehizalekuen lerroa berriro hartuz. Azken ehizalekua igarota, muino bat inguratuko dugu mendebaldetik, eta errepidera jaitsiko gara; handik Burdin-Olatze mendi-lerrora iritsiko gara laster, Ahuzkiren hormaren eta Zuhureko malda basoz estalien azpian; han behean dago Altzuruku herri zuberotarra.

Errepidean 700 bat metro igo eskuinaldera (ipar-ekialdera), eta beste errepide bat topatuko dugu, Mendibe (Behe Nafarroa) eta Altzuruku (Zuberoa) lotzen dituena. Bide hori artzainentzat egina da, Ahuzkiko belardietara errazago irits daitezen; Otzolatze eta Apanitzeko mendi-lerroak zeharkatzen digu, Behorlegi gailurraren azpitik, eta Mendibera jaisten da, alde batetik; bestetik, Arbailletako baso itxia zeharkatu eta Altzuruku eta Ligira iristen da.

Ezkerretara Ahuzkiko Bainuetxeetako eta Aterpetxeko eraikuntzak ikus ditzakegu; XIX. mendearen erdian jende asko joaten zen hara, naturan bete-betean bainuak hartzera. Gorago, eskuinetara, Bohokortia gailurra ikusten da, eta haren ondoan ura jaiotzen den iturria. Eraikuntza horietara joango gara; iritsi baino lehentxeago, errepidea utzi eta malkar belazetsu bat igoko dugu, Ahuzkiko iturriraino. Belardietara doan pista bat zeharkatu, eta gora jarraituko dugu, iturrira iritsi arte.

Ur sendagarria duen iturria da, Bohokortia mendiaren maldetan jaiotzen dena, gailurretik oso gertu. Ahuzki kareharrizko goi-lautada bat da, Aralarren antzekoa; belardi zabalak estaltzen du, eta urtearen zati handi batean inguruetako herrietako aziendak ibiltzen dira larrean. Hegoaldera ikuspegi ederra dago, Eskalera mendi multzora eta Iratiko gailurretara; hego-ekialdera Uhaitzaindiako harana ikus dezakegu, eta Zuberoa Garaia, Euskal Pirinioetako gailurrik altuenekin.

Iturrian, harrian zizelkatuta, lehoi baten irudia dago, Zuberoaren sinbolo gisa, eta esaldi bat ere bai, kantu herrikoi ezagun batetik jasoa; hala dio lehen ahapaldiak: "Bortian Ahüzki, hur hunak osoki; / Neskatila eijerrak han dira ageri; / Hirur badirade, oi! bena xarmantik, / Basa-Nabarr'orotan ez düte parerik".

Iturria utzi eta iparraldera joko dugu maldan gora, bide jakinik gabe, Bohokortia (1214m) gain biribila harrapatu arte. Iparraldera, Arbailletako oihana ageri zaigu, Ihatia (1286m) gailurrarekin, eskuinetara; ezkerretara, berriz, haranaren zaindari Zaboze eta Beltxu ditugu. Tartean , haran itxia, eta haranean Elsarreko Ordokia izena duen zelai bitxia ezkutatzen da.

Arbailletako oihanari Itea ere esaten diote; kareharrizko mendi multzo bat da, erosioak oso gastatua; hori dela eta, egitura karstiko asko osatu dira: zuloa, leizeak, lur azpiko errekak, etab.; pagoz jositako oihan zabal batek estaltzen du inguruetako haranen gainetik dagoen goi-lautadaren zatirik handiena.

Bohokortiatik aldapa pikoa jaitsiko dugu ipar-mendebalderantz, Otzolatze mendi-lerrotik Laxeregibela zelaira doan pistara iritsi arte. Han eskuinera jo, iparrera, eta basoan sartuko gara; bidea ez da ondo bereizten. Harkaitz eta zuhaitz artean, altuera galdu gabe, harri-seinalez eta arrasto arrosez nabarmenduriko leku batera iritsiko gara; haiei jarraiki, basoan zehar behera egingo dugu, bihurgunez bihurgune, basoko pista batera iritsi arte. Hura zeharkatu eta aurrera jarraituko dugu, iparrera, aldapa pikoan, Elsarreko zelaira iritsi arte.

Belarrez estalitako zelai bitxia da Elsarre, Arbailletako basoez inguratua. Zelai hori zeharkatuko dugu eskuinaldera, ipar-ekialdera, topatu dugun pistaren pare doan bidetik. Zelaia amaitu baino lehentxeago, basoan sartuko gara, eta bide zelaitsuan jarraituko dugu, Biduzeko hormen gainaldera iritsi arte; inguru hori hesiturik dago. Bada bide bat, Biduze ibaiaren jaiogunera zuzen-zuzen doana, hormetan burdinez josita dauden eskala batzuk erabiliz. Oso leku hezea da, eta idatzi batek arriskutsua dela adierazten digu; debekaturik dago handik joatea. Eskuineko bidea hartu, hormak inguratuz, eta, bat-batean, bideak ezkerrera egiten du, aldapa pikoan behera. Behean, bide arrastodun bat aurkituko dugu ezkerrera, eta hark eramango gaitu Biduze ibaiaren jaioguneraino; ibai hori lur azpitik jaiotzen da bi iturritatik, lur azpiko aintzirak dauden bi leizetan.

Behera jarraituko dugu, eskuinera, malda arinean, ibaiaren ondotik, zubi batera iritsi arte. Biduze ibaiak egiten du Zuberoaren eta Behe Nafarroaren arteko muga. Zubia zeharkatzean, beraz, berriro Behe Nafarroan gaude. Lurrezko pista batek basoak zehar eramango gaitu, autoen aparkaleku bateraino; Donaixti herriko Arla auzoa dugu.

Arbailletako basora doan haranaren ertzean dago Arla; baserri batzuk osatzen dute Donaixtiko auzo hori. Donaixti lau kilometrora dago. Haran horretan nekazaritza eta abeltzaintza bakarrik egiten da, eta Biduze ibaiaren jaiogune ikusgarriagatik egin da ospetsu.