Donostian du hasiera etapak, hego-ekialderako norabidea hartuz Urumea eta Oiartzun ibaien arroen arteko bidea egiteko; Txoritokieta eta Alduratik, Bianditzeraino dagoen zubia mendebaldetik ekialderantz jarraitzen da. Gure arbasoek toki horri ematen zioten garrantzia nabarmen ageri da, bidean zehar eta inguruetan aurki ditzakegun aztarna megalitikoak ikusita. Bianditzetik aurrera Nafarroan sartzen gara, Urumea eta Bidasoa ibaien arteko muga eta Agiña Beheako mendatetik Berara, Lesaka eta Bera herriak zatitzen dituen arroa jarraituz.

Oharra
Jarritako ordutegia ibilbidearen iraupen zehatza da, atsedenaldiak kontuan hartu gabe.

RENFE geltokitik atera eta, trenbidea zeharkatzen dugu Egiarantz lurpeko edo goiko bidetik, eta Egia kalean barna jarraitzen, goiko aldean dagoen bidegurutzeraino. Loiola auzo aldera 50 metro jaitsi eta Aldapa kale aldapatsuan -lehenengo 100 metroetan batez ere- gora igoko gara. Kale horretan aurrera jarraituz, hegazkin askoren maketak dauden etxe bitxi baten aurretik pasatuko gara, eta kalearen bukaeran Polloe hilerriaren horma topatuko dugu. Gabriel Aresti etorbidea eskuinetara utzi, Intxaurrondo auzoan dagoen Beharko eraikuntzaraino joan, Glorieta bat gurutzatu eta Otxoki etorbidetik jarraituz Garberara iritsiko gara, Otxoki parkea igarota.

Oso merkataritza gune garrantzitsua. Parketik hartu dugun norabidea jarraituz eta merkataritza gunearen atzetik Lauhaizeta auzoan antena bat duen mendi bitxi baterantz -Txoritokietarantz- jarraituz, Putzuetarako bidea hartu. Buenabentura harrobiraino iritsiko gara bide hori jarraituz. Ezkerretara utziko dugu Altza kalea. Putzuetako bidean barna -800m inguru- eta eskuinetara dagoen bidegurutzeraino (arrasto gorriak) Arkiri baserriraino iritsiko gara. Asfaltoa utzi eta pintura gorriz markatutako eta zaindu gabeko bide batetik baso batean sartuko gara bidegurutze batean dagoen ur-andela bat topatu arte. Ezkerretako pistatik Txoritokieta gailurreraino igotzen da. Gure eskuinetara Santiomendi ageri da (115m) Astigarraga gainetik, eta Urdaburu (598m) eta Aldura (551m) parean ikusiko ditugu.

* Txoritokieta gainean (319m), 2. Karlistadaren ondoren Frantziatik zetozen inbasio arriskuengatik 1890.urtean egindako forte bat dago, Donostialdearen eta Pasaiako portuaren arteko babes lerroa. San Marcos, Guadalupe eta San Marcial forteak ere defentsa horren zati bat dira.

Bidegurutze horretan aurrealdera doan bidea hartuko dugu, Txoritokieta ingurutik. Berehala, bide askoko bidegurutze batera iritsiko gara, eta aurrera doan bidea hartuko dugu (arrasto gorriak), forteko guarda-garitatik igarotzen da bide hori, Astigarragako Benta gainean dauden etxe batzuetaraino, Txoritokietatik datozen arrasto txuri-horiei jarraituz .

Urumea eta Oiartzun bailarak lotzen dituen mendatea da, Astigarraga eta Errenteria artekoa, Benta Perurena dagoen tokia. Horko aldapak txirrindulari askok erabili dituzte entrenamenduetarako.

Arrasto txuri-hori batzuk jarraituz Aizpitarte haitzulorantz (Landarbaso) joango gara, eta 800 metrora errepidea utziko dugu, eta Frantzesillaga baserritik doan ezkerreko bidea hartu, Listorreta errekaraino iritsi arte. Gora eta eskuinera doazen arrasto txuri-hori batzuk jarraituz, Foru Aldundiak duen Listorreta parkeraino iritsiko gara (Barraka Loia).

Natura oro har eta mendi-bizikleta bereziki maite dutenak maiz joaten dira leku horretara, kilometro dexente baitauzka kirol hori egiteko. Azkenaldian zaldiz ere ibiltzen dira bide hori. Igoin mendia(457m) daukagu eskuinera, eta lehen aipatutako Urdaburu eta Aldura.

* Oso gertu, arrasto txuri-hori batzuei jarraituz, Aizpitarte haitzuloak daude; hor aurkitu ziren Paleolitikoko lehen arrastoak Gipuzkoan; hortxe bizi izan zen gizakia 20.000 urtez, duela 4.000 urte arte.

Arrasto txuri-hori batzuei jarraituz Idoiaga muinoraino iritsiko gara, Susperregi jatetxea dagoen lekura, Aldura mendipean. Hortik hiru aukera ditugu: eskuinetik joan (oso bide luzea da), ezkerretik (arrasto txuri-horiak dauden lekutik) edo markatu gabeko bide batetik muinoraino igo. Azken hori hartuz gero, pista batera iritsiko gara eta su-ebakitik Lorbireko Hegiatik Aldura mendira. (551m).

Errenteriako mendia da, jende gutxi joaten da; hortik Donostialdea, Pasaia y Errenteriako zenbait paisaia ikus daitezke.

Mendi gainetik ekialderantz jota, bide batetik Pertxele (526m) mendi gailur ingurura iritsiko gara eta handik aldapa handi batean behera, ekialdera jaitsiko gara (hegoaldera jaisten den bidea utzita), Aldura mendia inguratzen duen pistara iritsi arte. Pistatik jarraituko dugu, edo bidexkatik, Ezpalaurri (378m) mendixkaraino iritsi arte; han bidegurutze bat aurkituko dugu. Arrastoak utzi eta pistan zehar Sorondora adierazten duen bidetik abiatuko gara (Oiartzun eta Artikutza artean dagoen atsedentokira). Bidetik ikusiko dugu hurrengo mendia, Zaria,gainean antena bat duelako ezagutuko dugu. Gure eskuinetara ikusiko dugu Añarbe urtegia, Donostia urez hornitzen duena. Handik gutxira Hirubieta (327m) mendiko bidegurutze batera iritsiko gara; Sorondora doan pista utzi eta erdiko bidea hartuko dugu, eta han bidea bitan banatzen da; gorantz doana hartuko dugu, ezkerrekoa. Hirubieta gainean, bide zahar ikusiko dugu bat bizkar aldapatsuan zehar. Pista utzi, eta arrasto horiak dituen bide hori hartuko dugu, alde batera eta bestera eginez igotzen den bidean gora jarraitzeko. Metro batzuk aurrerago, ezkerretara dagoen bidetik joanez pinudi batera iritsiko gara. Pinudi horretatik doan bide aldapatsu batean gora igota, Zaria mendian azalduko gara, Oiartzun y Renteriako O eta R letrak dituen mugarri baten ondoan. Gailurreraino jarraituko dugu aldapa.

Paisaia zoragarriak ikus daitezke handik, Aiako Harriak eta itsasoa. Oiartzundik Artikutzara doan bidea aurki dezakegu gertu; hantxe dago Donostia urez hornitzen duen beste urtegia.

* Mendi tontor horretatik gertu eta Oiartzun bailarara aldera, Peio Lopezi eraikitako oroitarri bat aurkitu dugu; Aizkardi M.E.ko bazkide eta laguna zen, Pirinioetako argazkiak ateratzen ari zela hila.

Arrasto txuri-gorriak topatuko ditugu mendi gailurrean, Gipuzkoa ibilaldiko bidearenak. Handik jarraituko dugu; bi aldiz zeharkatuko dugu bide asfaltatua, Kausorora igotzen garen bitartean. Bigarrenean, bideko arrastoak utzi egingo ditugu eta gora doan aldapatik jarraituko dugu Bunanagirre (781m) edo Munanier gailurreraino. Mendi-tontor horretatik, eta Gogorren Torria (773m) tontor aurretik igarota, bide asfaltatura jaitsiko gara eta berriro aurkituko ditugu arrasto txuri-gorriak. Bide nagusia zeharkatu Bianditz mendixkatik eta arrastoak jarraituko ditugu Bianditz bizkarretik. Tontorrera iritsi aurretik, Hirumugarrieta izena duen tokian Arritxulangaña mairubaratzara iritsiko gara, eta Lesaka, Artikutza eta Oiartzun adierazten duen mugarria ikusiko dugu. Han, arrasto txuri-gorriak Aritxulegira jaisten dira, eta arrasto berriak ikusiko ditugu, txuri-horiak, Nafarroara eta Bianditz mendi gailurrera eramango gaituztenak..

Harrizko Etxola Gaña du benetako izena, baina Bianditz izena hartu du, tokiarena. Urumea eta Oiartzun arroa banatzen dituen mendi horietako gailurrik altuena da; astronomíazaleak askotan joaten dira bertara, eklipseak ikustera, izar-usoak eta abar, erraz igo baitaiteke bertara eta, gainera, hirietako argiek ez baitute oztoporik egiten gauean. Itsasoa ongi ikusten da bertatik eta Aiako Harriak ere bai.

Hego-ekialderantz jarraituko dugu arrasto txuri-horien bidetik, Agiña mendateraino Domiko aintzira inguratzen duen bidea ikusten dugu, eta Aiako Harrien aurpegi ezkutua. Burnaiztegi mendatera helduko gara eta bertan aintzirara jaisten den bidea hartuko dugu. Arrastoak jarraituz, bidexka bat edo beste hartuz, Askategi izeneko bidegurutze batera iritsiko gara (begiratu arrastoak) eta aurrerago, aintzira inguruan, Ikatzulo izeneko toki bat dago, eta bertan, mende hasierako hilarriak aurkituko ditugu, eta ondoan iturri bat. *Mendixka horretan Lesakaraino doan 5 kilometroko bide bat dago. Arrastoak jarraituz, gorantz doan bidexka bat ageri da, eta 180 graduko bira egiten du; Ikatzuloko Bizkarra inguratuz, Igarabururaino iritsiko gara.

* Pistatik jarraituz eta 500 metrora, Agiñako mendatera iritsi baino lehen, bidetik aterako gara pixka bat, Aita Donostiaren oroimenez Jorge Oteizak eraikitako monumentua eta Luis Vallet arkitekotak eginiko kapera bat ikusteko.

Gipuzkoa eta Nafarroa artean dagoen mendatea, Oiartzun eta Lesaka elkartzen dituena.

Agiñan bide nagusia zeharkatu eta arrasto txuri-horiak jarraituko ditugu, gora eginez, eta gero bide nagusiaren parez pare jaisten den bidexka bat hartuko dugu. Agiñako pagoetara iritsiko gara, non arrastoek 180 graduko bira egiten baitute, San Antón norabidean. Horiek utzi eta 50 m. aurrera jarraituko dugu, eta ezkerretara dagoen bide batetik Gardeleko pagoetaraino joango gara, GR-11ko arrasto txuri-gorriak (Pirinioak zeharkatzen dituen ibilbidea) aurkituko ditugu, Beraraino iristeko. Zalaburu pistatik jarraituz, San Antón (513m) mendi tontorra eskuinetik inguratu eta, Usategieta zelaitik igaroz, Alaseta zelaira iritsiko gara, eta gero Amargungo lepoan dauden bidegurutzera. Aurreko pista hartuz eta arrastoak jarraituz, Ponpollegi zelairaino eta Gartzienea mendixkaraino iritsi arte, eta handik erraz jaisten da Berara.

Berak , Lesakak, Igantzik, Arantzak eta Etxalarrek osatzen dute Bortziriak. Bera mugako herri bat da. Bertako historian oso aipagarriak dira zibilizazioen artean gertatu diren gudak eta borrokak. Pío Baroja donostiar idazleak eta bere ondorengoek eman diote fama Berari; haren etxea Itzea- kultur gune garrantzitsu bilakatu da; gaur egun museo bat dago etxe horretan eta interesgarria da ikustea.